Według najnowszych danych Krajowego Rejestru Nowotworów publikowanych w Biuletynie „Nowotwory złośliwe w Polsce”, która jest cykliczną publikacją adresowaną do wszystkich osób zainteresowanych występowaniem nowotworów złośliwych w Polsce, w 2011 roku nastąpił przyrost zachorowań o około 3,7 tys. nowych przypadków w stosunku do poprzedniego roku. Szacuje się, że w Polsce w 2011 roku u około 154 tys. osób rozpoznano chorobę nowotworową i ponad 320 tys. osób żyło z diagnozą nowotworową postawioną w ciągu poprzedzających 5 lat.
Nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów w Polsce, powodując w 2011 roku ponad 26% zgonów wśród mężczyzn i 23% zgonów wśród kobiet. Nowotwory złośliwe stanowią istotny problem nie tylko w starszych grupach wieku, ale także są główną przyczyną przedwczesnej umieralności (przed 65. rokiem życia).
Obserwowane od wielu lat tendencje częstości występowania zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe w Polsce są przede wszystkim wypadkową zmian w zachorowaniach i zgonach na nowotwory złośliwe związane z ekspozycją na czynniki kancerogenne. Ponadto, nasz kraj odnotowuje opóźnienie w stosunku do innych krajów europejskich we wprowadzaniu populacyjnych programów wczesnej diagnostyki i leczenia nowotworów, a także niską skuteczność populacyjną, wynikającą z ograniczonego uczestnictwa grup, do których są skierowane. Fakty te powodują, że nowotwory złośliwe stanowią narastający problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny polskiego społeczeństwa. Przytoczone liczby pokazują wielkość tego problemu. Szacuje się, że na każde 100 tys. osób w polskiej populacji w 2011 roku u ponad 375 z nich zdiagnozowano nowotwór, a około 850 żyło z chorobą nowotworową. Na każde 100 tys. osób polskiej populacji przypada 239 zgonów z powodu nowotworów złośliwych.
Najnowsze dane opublikowane przez Narodowy Urząd Statystyczny Wielkiej Brytanii (Office for National Statistic) w ramach przygotowanego raportu za lata 2003-2012 nie pozostawiają złudzeń: picie alkoholu, palenie tytoniu, otyłość oraz nadmierna ekspozycja na słońce napędzają gwałtowny wzrost liczby nowotworów. Według szacunków naukowców, w krajach rozwiniętych 25-30% wszystkich zgonów spowodowanych chorobą nowotworową ma związek z paleniem tytoniu. Niezależnie czy jest on zażywany pod postacią papierosów, cygar czy wkładu do fajki, czy papierosy są z filtrem lub bez, mocne albo typu light – tytoń pozostaje niezmiennie rakotwórczy. Wywołuje on nowotwory warg, jamy ustnej, gardła, oskrzeli, przełyku, żołądka, trzustki, nerek i pęcherza moczowego. Produkty spalania tytoniu wnikające do organizmu łatwo odnajdują drogę do wnętrza komórek, gdzie oddziałują na DNA, wywołując szereg mutacji, które z kolei mogą prowadzić do przemian nowotworowych. O dużym znaczeniu tytoniu jako groźnego czynnika rakotwórczego świadczą niskie wskaźniki zapadalności na raka płuc, które odnotowywane są współcześnie w krajach skandynawskich. We wczesnych latach siedemdziesiątych XX wieku wprowadzono tam bowiem restrykcyjną, centralną politykę antytytoniową, zintegrowaną z lokalnymi programami. Po zaprzestaniu palenia ryzyko wystąpienia nowotworów szybko się zmniejsza. Ewidentne korzyści zdrowotne obserwuje się już po 5 latach od zerwania z nałogiem i są one większe z każdym rokiem bez dymu tytoniowego.
Dane w Polsce także potwierdzają związek z ekspozycją na czynniki rakotwórcze dymu tytoniowego. Szczególnie widoczne jest to zjawisko w populacji kobiet – w 2011 roku po raz kolejny liczba kobiet, które zmarły w wyniku raka płuca, przekroczyła liczbę kobiet, które zmarły z powodu raka piersi. W populacji mężczyzn w ostatnich dekadach nastąpiły korzystne zmiany polegające na zmniejszeniu odsetka palących, co przełożyło się na utrzymujący się od prawie 15 lat spadek częstości zachorowań (a co za tym idzie i zgonów) na nowotwory płuca. Nadal jednak nowotwory złośliwe płuca są najczęstszym i dominującym nowotworem złośliwym u mężczyzn, stanowiącym około jedną piątą zachorowań i jedną trzecią zgonów z powodu nowotworów.
Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości także, że spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza raka jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, raka piersi i raka wątroby. Ryzyko wzrasta wraz z ilością spożywanego alkoholu. Alkohol może prowadzić do powstawania nowotworów złośliwych poprzez różne mechanizmy. Jeden z najlepiej udowodnionych wiąże się z produktem metabolizmu alkoholu w organizmie – aldehydem octowym. Aldehyd octowy jest związkiem chemicznym, który może uszkadzać materiał genetyczny komórek (DNA) i zaburzać mechanizmy jego naprawy. Alkohol potęguje również negatywne oddziaływanie dymu tytoniowego i istotnie zwiększa szkodliwość kancerogennych składników dymu papierosowego.
Odstawienie nałogów i zdrowe jedzenie to bardzo ważny czynnik w profilaktyce chorób nowotworowych. Dzięki badaniom naukowców posiadamy coraz większą wiedzę na temat diety antyrakowej i potencjału zmniejszania prawdopodobieństwa zachorowania na raka, który tkwi w niektórych produktach spożywczych – przede wszystkim w antyrakowych warzywach i owocach. Optymalna dieta antyrakowa to nie tyle pojedyncze substancje odżywcze, a raczej ich wzajemne współdziałanie i synergia w zbilansowanej, różnorodnej diecie. Nie tylko witaminy, substancje mineralne i błonnik pokarmowy sprawiają, że warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste są tak zdrowe. Oprócz wspomnianych składników odżywczych zawierają one także tzw. wtórne substancje roślinne, które stanowią składniki uzupełniające owoców i warzyw. Są one wytwarzane przez rośliny z barwników, substancji zapachowych i smakowych. Z tego właśnie powodu, najwyższy poziom cennych w kontekście profilaktyki antynowotworowej przeciwutleniaczy zawarty jest w tych warzywach i owocach, które mają najwięcej koloru i smaku. Sława, którą cieszą się kapusta, czosnek, cebula, marchew, pomidory, winogrona czy owoce cytrusowe, ma zdecydowany związek właśnie z zawartymi w nich bioaktywnymi, wtórnymi roślinnymi substancjami ochronnymi. Dieta antyrakowa oraz aktywność fizyczna to filary ochrony przeciw nowotworom.
Najwyższy poziom cennych przeciwutleniaczy jest w tych warzywach i owocach, które mają najwięcej koloru i smaku. Fitoskładniki, które są w stanie korygować uszkodzenia genów, gwarantując stabilność DNA – to w przeważającej większości właśnie barwniki owoców i warzyw. Codziennie jedz coś pomarańczowego i coś czerwonego.
Stosuj kolorową dietę antyrakową– niech każdy posiłek składa się z przynajmniej trzech kolorów. Przygotowując posiłki, staraj się zapełniać jarzynami przynajmniej pół talerza.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Kolor zielony (np. brokuł, kalafior, kapusta, brukselka, rzepa, jarmuż)
Związki nadające kolor zielony warzywom i owocom należą do grupy glukozynolatów – związków glikozydowych, w skład których wchodzi siarka. Mogą się przekształcić w izotiocyjaniny i indole. Udało się ustalić korzystny wpływ niektórych z tych związków na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jamy ustnej i części ustnej gardła, przełyku, żołądka i płuc. Profilaktyczne działania zasadza się na aktywacji enzymów odpowiedzialnych za unieszkodliwianie czynników rakotwórczych, blokowaniu enzymów modyfikujących metabolizm kancerogennych hormonów sterydowych i ochronie przed oksydacyjnymi uszkodzeniami DNA.
 |
 |
 |
 |
 |
Kolor pomarańczowy (np. mango, marchew, morela, pataty, dynia, brzoskwinia)
Pomarańczowe warzywa i owoce charakteryzuje wysoka zawartość karotenoidów (alfa-karotenu i beta-karotenu) nadająca im żywy kolor. Korotenoidy są silnymi antyoksydantami. Chronią przed rakiem jamy ustnej i części ustnej gardła oraz rakiem płuc i przełyku. Są przydatne w profilaktyce raka szyjki macicy, gdyż zwiększają odporność organizmu na atak wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) odpowiedzialnego za tę chorobę.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Kolor czerwony (pomidory, truskawki, maliny, żurawina, arbuz, czerwona kapusta, czerwona fasola, wiśnie, czerwone jabłka, buraki)
Czerwony kolor warzywa i owoce zawdzięczają likopenowi, antyoksydantowi z rodziny karotenoidów. Udowodniono, że likopen, najobficiej występujący w pomidorach, zapobiega zachorowaniu na raka prostaty, zmniejszając ryzyko zachorowania o 30%. Dieta antyrakowa oparta na likopenie jest wskazana szczególnie dla mężczyzn.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Kolor niebieski (suszone śliwki, rodzynki, bakłażan, czerwone winogrona, borówka, jeżyny, czarna porzeczka, owoce czarnego bzu)
Niebieski odcień nadają owocom i warzywom związki z rodziny antocyjanów i fenoli. Są one silnymi antyoksydantami zdolnymi do zneutralizowania szkodliwego działania wolnych rodników powstających w trakcie procesów metabolicznych komórek. Antocyjany działają proapoptycznie, czyli wywołują apoptozę – samobójstwo komórek z uszkodzonym materiałem genetycznym. Tworzą również naturalny filtr słoneczny, pochłaniając potencjalnie niebezpieczne rakotwórcze promieniowanie UV. Dieta antyrakowa opiera się na owocach i warzywach bogatych mi.in. w ontocyjany, które są zalecane osobą często przebywającym na słońcu, oraz tym, które przeszły raka skóry.
 |
 |
 |
 |
Kolor żółtozielony ( jarmuż, szpinak, sałata, brokuły, groszek, kiwi, liście gorczycy)
Natura pokolorowała niektóre warzywa i owoce na żółtozielono za pomocą luteiny i zeaksantyny. Są to barwniki roślinne należące do rodziny ksantofili tworzących podgrupę karotenoidów. Luteina potrafi zablokować cykl komórkowy i namnażanie uszkodzonych komórek nowotworowych oraz sprowokować ich samobójstwo. Udało się prześledzić ten proces w badaniach prowadzonych na komórkach nowotworowych raka skóry i trzustki oraz w przypadku komórek białaczkowych.
 |
 |
 |
 |
 |
Kolor biały i kremowy (czosnek, cebula, rzodkiewka, chrzan, cykoria, soja)
Spożywanie nasion soi, bogatych w fitoestrogeny, zdaje się wykazywać działanie profilaktyczne w przypadku raka piersi. Soja może zapobiegać powstawaniu raka żołądka, a mleczko sojowe u mężczyzn – rakowi prostaty. Działanie antynowotworowe wynika prawdopodobnie z zawartych w soi saponin i genisteiny. Rzodkiewka, chrzan i cykoria znacząco zmniejszają ryzyko zachorowania na raka żołądka – nawet o 30-40%. Czosnek dodany do potraw nie tylko dodaje im smaku, ale jednocześnie skutecznie redukuje zagrożenie nowotworowe. Zawiera około 200 aktywnych biologicznie składników, z których wiele chroni nas przed rakiem. Jest bogaty w siarkę, glutation i cysteinę, które są silnymi przeciwutleniaczami. Zawarta w warzywach cebulowych (w tym czosnku) allicyna ma wszechstronne działanie antyoksydacyjne, antywirusowe, antynowotworowe i odtruwające i powinna stanowić podstawę diety antyrakowej.
