Otyłość przyczyną wielu komplikacji zdrowotnych

Otyłość jest chorobą przewlekłą charakteryzującą się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej. W praktyce klinicznej tłuszczowa masa ciała jest mierzona wskaźnikiem masy ciała (BMI, body mass index), który oblicza się, dzieląc masę ciała (kg) przez wzrost do kwadratu (m2).

U dorosłych (powyżej 18 lat) otyłość rozpoznaje się przy BMI ≥ 30 kg/m2, a nadwagę (przedotyłość) przy BMI 25–29,9 kg/m2. Wielu ludzi z nadwagą w późniejszym wieku staje się otyłymi.

Wskaźnik masy ciała (BMI, wyrażony w kg/m2) jest obecnie najpopularniejszym i najprostszym miernikiem, stosowanym do klasyfikacji niedowagi, nadwagi i otyłości u dorosłych. W większości przypadków u osób dorosłych BMI jest użytecznym wskaźnikiem ryzyka wystąpienia różnych problemów zdrowotnych (patrz tab. 2). Daje możliwość przeprowadzenia szybkiej wstępnej oceny masy ciała oraz monitorowania zachodzących w niej zmian. Celowy ubytek na wadze u osób cierpiących na choroby towarzyszące otyłości prowadzi do spadku współczynnika umieralności, zmniejszenia śmiertelności wśród osób cierpiących na choroby nowotworowe związane z otyłością, a także wśród tych diabetyków, u których źródłem choroby jest otyłość.

Spadek masy ciała wpływa na poprawę zdrowia fizycznego, zmniejsza zaburzenia metabolizmu oraz w obrębie układu wydzielania wewnętrznego, jest lekiem na depresję i stany lękowe, oddziałuje korzystnie na psychospołeczne funkcjonowanie człowieka, poprawia nastrój i podnosi jakość życia.

Mówiąc wprost, otyłość i przyrost masy ciała występują wówczas, gdy przez dłuższy czas ilość energii pozyskiwanej jest większa aniżeli ilość energii wydatkowanej. Energii nie można stworzyć, ani też zniszczyć, ulega ona przekształceniu z jednej formy w drugą; jest to jedno z praw termodynamiki. Nadmiar energii magazynowany jest ciele w postaci tkanki tłuszczowej. Masa ciała zwiększa się, jeżeli pokarmy i napoje dostarczają więcej energii aniżeli zużywa się jej w procesach przemiany materii i podczas ruchu (oraz wzrostu u dzieci). Jeżeli ilość dostarczanej energii jest za mała w stosunku do potrzeb, organizm pozyskuje ją, spalając zmagazynowany tłuszcz, i tracimy na wadze. Otyłość jest głównym czynnikiem ryzyka w przypadku wielu przewlekłych, zagrażających życiu, niezakaźnych chorób, takich jak cukrzyca typu 2, choroby sercowo-naczyniowe (np. udar mózgu, choroba wieńcowa); stwarza czynniki ryzyka dla chorób układu krążenia (np. nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziom cholesterolu w surowicy), a także niektórych nowotworów hormonozależnych lub raka jelita grubego.  Otyłość uważana jest także za przyczynę wielu innych komplikacji zdrowotnych, wpływających negatywnie na jakość życia człowieka. Dotyczy to m.in. takich schorzeń, jak zapalenie kostnostawowe, zaburzenia oddychania, problemy mięśniowo-szkieletowe, choroba pęcherzyka żółciowego, choroby skóry, niepłodność u kobiet i mężczyzn, powikłania ciążowe (takie, jak cukrzyca ciążowa, stan przedrzucawkowy i konieczność cesarskiego cięcia). Pewna ilość tłuszczu w organizmie konieczna jest dla zapewnienia dobrego stanu zdrowia. Tłuszcz chroni pewne ważne dla życia narządy przed działaniem czynników szkodliwych, jest podstawowym składnikiem ośrodkowego układu nerwowego, konieczny jest do syntezy hormonów, ponadto magazynowane są w nim witaminy rozpuszczalne w tłuszczu. Procentowa zawartość tłuszczu w organizmie osób szczupłych wynosi, średnio, 20-30% dla kobiet i 12-20% dla mężczyzn. To, iż tłuszcz ma większy udział w masie ciała u kobiet niż u mężczyzn ma swe przyczyny biologiczne: tłuszcz jest świetnym magazynem energii, którą można spożytkować w okresie ciąży, a zwłaszcza karmienia piersią. Istnieją również różnice wynikające z płci, związane z obecnością hormonów płciowych - estrogenu i testosteronu, przejawiające się w sposobie odkładania się tłuszczu.

U kobiet największy przyrost tkanki tłuszczowej obserwuje się na biodrach, udach i pośladkach (przynajmniej przed menopauzą), u mężczyzn rozkłada się ona bardziej centralnie. Otyłość jest stanem, w którym nienormalna lub nadmierna ilość tłuszczu gromadząca się w postaci tkanki tłuszczowej wpływa niekorzystnie na stan zdrowia.

Chociaż ogólnie przyjmuje się, że osoby z BMI ≥ 30 mają nadmiernie rozbudowaną tkankę tłuszczową, należy pamiętać, że w niektórych przypadkach nie można polegać wyłącznie na wartości tego wskaźnika. Przyczyna tkwi w tym, iż BMI nie rozróżnia między masą ciała związaną z zawartością tłuszczu a wagą wynikającą z obecności tkanki mięśniowej i wody. Na przykład ktoś muskularny, o dużej wadze (np. ciężarowcy), albo też chory z obrzękiem mogą mieć BMI powyżej 30, ale wcale nie wykazywać nadmiaru tkanki tłuszczowej. Rzeczą trudną, a nieraz wręcz niemożliwą, jest też zmierzenie i/lub zważenie osoby, która nie może stanąć prawidłowo na nogach albo jest przykuta do łóżka. Klasyfikacja przyjęta w oparciu o BMI nie powinna być stosowana u dzieci, ze względu na różnice wynikające z płci, wieku i szybkości wzrostu.

BMI nie mówi również nic o tym, jak rozłożona jest tkanka tłuszczowa w ciele. A jest to ważne, ponieważ na stan zdrowia wpływa nie tyle ilość czy skład tkanki odpowiedzialnej za nadwagę, co jej rozmieszczenie w ciele, tzn. istotne jest to, gdzie magazynowany jest tłuszcz.

U osób otyłych, u których tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest wewnątrz jamy brzusznej (otyłość typu „jabłko”) ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych, takich jak choroba wieńcowa czy cukrzyca, jest większe aniżeli u osób, u których tkanka tłuszczowa umiejscowiona jest głównie na udach i pośladkach (otyłość typu „gruszka”).

Powiedzenie, iż „lepiej zapobiegać aniżeli leczyć” jest w przypadku otyłości szczególnie trafne. Aby móc zapobiegać otyłości i leczyć ją, należy przede wszystkim poznać jej przyczyny. Mimo coraz większej wagi problemu, lepszej wiedzy na temat tego, jak choroba ta się rozwija, metody postępowania z otyłością i leczenia jej na dłuższą metę okazują się często nieskuteczne. Co ciekawe, w wielu krajach olbrzymie rozpowszechnienie się otyłości wystąpiło w tym samym czasie, kiedy kaloryczność posiłków zaczęła maleć. Tendencja ta odzwierciedla coraz bardziej siedzący tryb życia: mamy urządzenia ułatwiające pracę zawodową i pomagające w pracach domowych, coraz więcej z nas posiada samochody, których używamy nawet na bardzo małe dystanse, zmienia się też sposób spędzania czasu wolnego. Gdzie tkwi zatem przyczyna? Często w nas samych i naszym nastawieniu do problemu otyłości. 

Jak walczyć z nadwagą i otyłością, gdzie szukać pomocy i od czego zacząć wlkę o własne zdrowie? Na te pytania pomoże odpowiedzieć dietetyk Regionalnego Centrum Zdrowia pani Magdalena Rybicka-Wachowska. Jeżeli obserwujesz, że Twoja waga rośnie, że Twoje dzieci są mało aktywne i maja tendencje do tycia zgłoś sie na wizytę i zastosuj sie do zaleceń żywieniowych. Pierwszy krok to świadomość i chęć skorzystania z pomocy specjalisty.

Źródło zdjęcia: https://pixabay.com/pl/hamburger-p-frytki-brzuch-2683042/